Duydum Ki Bir Kızın Olmuş 5

Türkü, Türkiye’nin sözlü geleneğinde, bir ezgi ile söylenen cumhur şiirlerinin her çeşidine maruz ad. Türkü sözcüğü, Türk adının sonuna, dikkat eki olan “î” ekinin getirilmesiyle ortaya çıkmıştır. “Türkî”, Türk ile müteallik ve Türk’e özgü mazmunında da kullanılır.

Türkü, kendine özgü ve belli bir ezgi ile söylenen, hece ölçüsüyle kırlan ve giderek anonimleneşeli bir nazım biçimidir. Yırler anne murabbaklerle, onu izleyen nakaratlardan oluşur. Yırlerdeki murabbaklere (üçlük veya ikilik bile kabil) “bent” adı verilir. Nakaratlar ise cumhur dilinde “ilhak” ve “kavuştak” olarak adlandırılır. Kavuştaklar her ezgiden sonra yeniden edilen ikilik (evet da daha çok) dizelerdir.

Yırnün belli bir şekli yoktur. Bir koşma, bir semai, bir destan evet da herhangi bir cumhur şiiri türkü ezgisiyle söylendiğinde türkü olur. Bu yüzden türkü tipinin en belirgin özelliği melodisidir. Yırler hece ölçüsünün her lafıbıyla söylenir. Doğrusu hece adetsı bakımından bir sınırlama imkânsız.

Yırlerin büyük çoğunluğu anonimdir evet da ağızdan ağza söylenirken söyleyeni kaybolmuştur. Yırler bu şekilde cumhurın dünyalıkı olurlar ve cumhurın her kesimine hitap eden sanat adamılar aracılığıyla albümlerde, konserlerde ve canlı performanslarda kullanılan münteşir bir çalgı türüdür. Yırler çoğu sefer, bir huy vakaı evet da bir kahramanlık hakkındasında doğar ve yayılırlar. Yırler, doğdukları bölgenin özelliklerini koruyamazlar. Taşındıkları bölgelerde kişilerin, mevki adlarının, ayrıca mevzuların de değiştiği görüldüğü midein, nerede doğduklarını saptamak hızleşir.

Mahmut Ragıp Gazimihal, ezgilere gereğince usulsüz ve usullü yırler olarak dü kıvrım yapar. Usulsüz olanlar; divan, bozlak, koşma, hoyrat ve Çukurova’yı mideine kayran uzun havalardır. Usullü olan yırler grubunda ise alelumum kumar havaları mevki aldatmaır ki bunlara Konya’da oturak havası, Şanlıurfa’da kırık cazibe adı verilmektedir.

Türklerde nöbetlenen konulara gereğince bile sınıflama fail yazarlar vardır. Konularına gereğince yırler:

Ninniler
Çocuk yırleri
Tabiat yırleri
Aşk yırleri
Kahramanlık ve askeriye yırleri
Seremoni yırleri
İş yırleri
Alınlıklı yırleri
Ölüm yırleri (Ağıt)
Mandepsi yırleri
Karakter ve efsanevi yırleri
Zeybek ve derebeyi yırleri
Cinayetler ve acıklı olaylarla alakalı yırleri
Güldürücü yırleri