Duydum Ki Bir Kızın Olmuş 11

Türkü, Türkiye’nin sözlü geleneğinde, bir ezgi ile söylenen kamu şiirlerinin her çeşidine verilen ad. Türkü sözcüğü, Türk adının sonuna, dikkat eki olan “î” ekinin getirilmesiyle ortaya çıkmıştır. “Türkî”, Türk ile alakadar ve Türk’e özgü demeında da kullanılır.

Türkü, kendine özgü ve belli başlı bir ezgi ile söylenen, hece ölçüsüyle yazılan ve giderek anonimleşen bir nazım biçimidir. Yırler ana kuartetklerle, onu izleyen nakaratlardan oluşur. Yırlerdeki kuartetklere (üçlük veya ikilik bile olur) “bent” adı verilir. Nakaratlar ise kamu dilinde “ulama” ve “kavuştak” olarak adlandırılır. Kavuştaklar her ezgiden sonra yeniden edilen ikilik (ya da daha çok) dizelerdir.

Yırnün belli başlı bir şekli yoktur. Bir koşma, bir semai, bir destan ya da herhangi bir kamu şiiri türkü ezgisiyle söylendiğinde türkü olabilir. Bu yüzden türkü tipinin en belirgin özelliği melodisidir. Yırler hece ölçüsünün her lakırtııbıyla söylenir. Doğrusu hece sayısı itibarıyla bir sınırlama imkânsız.

Yırlerin eke çoğunluğu anonimdir ya da ağızdan ağza söylenirken söyleyeni kaybolmuşdolaşma. Yırler bu şekilde kamuın orospuı olurlar ve kamuın her kesimine seslenme fail sanatçılar tarafından albümlerde, konserlerde ve canlı performanslarda kullanılan münteşir bir çalgı türüdür. Yırler çoğu kez, bir doğa hikâyeı ya da bir kahramanlık kontrasında doğar ve yayılırlar. Yırler, doğdukları bölgenin özelliklerini koruyamazlar. Taşındıkları bölgelerde kişilerin, mahal adlarının, ayrıca konuların üstelik değişmiş olduğu görüldüğü bağırsakin, nerede doğduklarını saptamak eforleşir.

Mahmut Ragıp Gazimihal, ezgilere göre usulsüz ve usullü yırler olarak iki fark yapar. Usulsüz olanlar; divan, bozlak, koşma, hoyrat ve Çukurova’yı bağırsakine yer uzun havalardır. Usullü olan yırler grubunda ise çoklukla olta havaları mahal kırmızıır ki bunlara Konya’da oturak havası, Şanlıurfa’da melez esinti adı verilmektedir.

Türklerde emeklenen konulara göre bile sınıflama yaratıcı yazarlar vardır. Mevzularına göre yırler:

Ninniler
Çocuk yırleri
Huy yırleri
Aşk yırleri
Kahramanlık ve askerlik yırleri
Merasim yırleri
İş yırleri
Kontralıklı yırleri
Ölüm yırleri (Ağıt)
Oyun yırleri
Doğa ve hayvan yırleri
Zeybek ve derebeyi yırleri
Cinayetler ve biberliklı olaylarla alakalı yırleri
Güldürücü yırleri